Cumhuriyetin İlanı Öncesi Tarihi Akşam
Türk milletinin kaderini değiştiren Cumhuriyet kararı, 28 Ekim 1923 akşamı Çankaya Köşkü’nde alınan tarihi bir kararla şekillendi. O gün, Mustafa Kemal Atatürk yakın çalışma arkadaşlarıyla birlikte akşam yemeğinde önemli bir açıklama yaptı. Bu açıklama, Türk tarihinin dönüm noktalarından biri olarak kabul edilir.
O akşam Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini atacak sözleri söyledi. Tarihe geçen ifadesiyle, “Efendiler, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz” diyerek Türkiye’nin yönetim biçimini belirleyecek adımı resmen duyurdu.
Tarihi Söz Çankaya Köşkü’nde Söylendi
Atatürk’ün bu sözü, 28 Ekim 1923 gecesi Ankara’da, Çankaya Köşkü’nde düzenlenen akşam yemeğinde söylendi. Yemeğe, dönemin önemli isimleri olan İsmet Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa ve Kemalettin Sami Bey katıldı.
Atatürk, Nutuk’ta o akşamı ayrıntılı şekilde şöyle anlatır:
“Gece olmuştu. Çankaya’ya gitmek üzere Meclis binasından ayrılırken, koridorda beni bekleyen Kemalettin Sami ve Halit Paşa’lara rastladım. Onları akşam yemeğine davet ettim. İsmet Paşa, Kazım Paşa ve Fethi Bey de bana eşlik ettiler. Çankaya’ya vardığımda Rize Milletvekili Fuat ve Afyonkarahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey’i de yemeğe alıkoydum. Yemek sırasında, ‘Yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz’ dedim. Orada bulunan arkadaşlar hemen düşünceme katıldılar. O andan itibaren neler yapılacağına dair kısa bir program hazırladık.”
Bu açıklama, Cumhuriyetin ilanına giden sürecin başlangıcı oldu. Atatürk ve arkadaşları, sabaha kadar Cumhuriyet yönetimine geçiş için yasal düzenlemeleri hazırladı.
Cumhuriyetin İlanına Giden Süreç
1923 yılı boyunca hükümet sisteminde yaşanan karışıklıklar, yeni bir yönetim biçiminin gerekliliğini ortaya koymuştu. 27 Ekim 1923’te hükümet istifa etmiş, yeni kabine kurulamamıştı. Bunun üzerine Atatürk, 28 Ekim akşamı yakın arkadaşlarını Çankaya Köşkü’ne davet etti.
Yemek masasında alınan bu karar, ertesi gün Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde hayata geçirildi. 29 Ekim 1923’te yapılan oturumda, “Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir” ifadesi kabul edilerek Cumhuriyet resmen ilan edildi.
Tarihi Yemekte Kimler Vardı
O gece Çankaya Köşkü’ndeki yemeğe katılanlar arasında dönemin önde gelen komutan ve siyasetçileri bulunuyordu. İsmet Paşa (İnönü), Ali Fuat Paşa (Cebesoy), Halit Paşa (Karsıalan), Kemalettin Sami Bey, Kazım Paşa ve Fethi Bey masadaki isimler arasındaydı. Ayrıca Rize Milletvekili Fuat Bey ve Afyonkarahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey de Atatürk’ün davetiyle yemeğe katıldı.
Bu tarihi akşamda, Cumhuriyet fikrine herkesin ortak bir şekilde destek verdiği biliniyor. Atatürk, Nutuk’ta bu durumu şu sözlerle anlatır: “Efendiler, Cumhuriyet ilanına karar vermek için Ankara’daki bütün arkadaşlarımı davet etmeye gerek görmedim. Çünkü onların da benim gibi düşündüklerinden emindim.”
Cumhuriyetin Kabulü ve Yeni Bir Dönem
28 Ekim gecesinden sonra Atatürk, İsmet Paşa ile birlikte 1921 Anayasası üzerinde çalıştı. Yapılan değişiklikle anayasaya “Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir” maddesi eklendi. 29 Ekim 1923 sabahı Türkiye Büyük Millet Meclisi toplandı ve yapılan oylama sonucunda Cumhuriyet kabul edildi.
Bu kararın ardından, Mustafa Kemal Atatürk oy birliğiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi. Meclis kürsüsünde yaptığı konuşmada “Türk milletinin karakterine ve adetlerine en uygun yönetim şekli cumhuriyettir” diyerek yeni dönemin temellerini attı.
Cumhuriyetin Anlamı ve Mirası
Cumhuriyetin ilanı, Türk milletinin kendi geleceğini belirleme iradesinin sembolüdür. “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” anlayışı, bu kararın en temel dayanağını oluşturdu. Bu sözle birlikte Türkiye’de halkın iradesi, devlet yönetiminde en yüksek otorite haline geldi.
Atatürk’ün liderliğinde kurulan Cumhuriyet, sadece bir yönetim biçimi değil, aynı zamanda bir modernleşme ve çağdaşlaşma hareketi olarak tarihe geçti. Eğitimden hukuka, sanayiden kadın haklarına kadar pek çok alanda yapılan devrimler, bu yeni anlayışın eseridir.
Tarihi Bir Sözden Doğan Yeni Türkiye
“Efendiler, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz” sözü, Türk tarihinin dönüm noktalarından biridir. Bu söz, sadece bir yönetim değişikliğini değil, bir milletin yeniden doğuşunu simgeler. O gece Çankaya Köşkü’nde atılan adım, 29 Ekim 1923’te Cumhuriyetin ilanıyla taçlandı.
Bugün her 29 Ekim’de milyonlarca vatandaş, o tarihi akşamın mirasını coşkuyla kutlamaya devam ediyor.
