Karadeniz’de Kirlilik Alarmı
Avrupa Birliği’nin HORIZON 2020 programı kapsamında yürütülen DOORS Projesi, iklim değişikliğinin Karadeniz üzerindeki etkilerini ve bölgedeki ekolojik riskleri araştırıyor. Projenin Türkiye paydaşı olan Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi araştırmacıları, Trabzon’daki Yoroz, Rize’deki Fındıklı ve Artvin’deki Hopa limanlarında ağır metal birikimini inceledi.
Elde edilen sonuçlar, bölgedeki üç limanın tamamında orta ila yüksek düzeyde ekolojik risk bulunduğunu gösterdi. Özellikle Hopa Limanı’nda bakır, kurşun, çinko ve arsenik yoğunluğunun diğer limanlara göre belirgin biçimde yüksek olduğu saptandı.
Üç Liman, Üç Farklı Risk Seviyesi
KTÜ’lü bilim insanları 2022 sonbaharında her üç limandan 27 farklı istasyondan deniz sediman örnekleri topladı. Analizlerde Jeoakkümülasyon İndeksi (Igeo), Sediment Zenginleşme Faktörü (SEF) ve Ekolojik Risk İndeksi (RI) kullanıldı.
Sonuçlara göre:
-
Hopa Limanı: Kirlilik “yüksek” düzeyde.
-
Fındıklı Limanı: Kirlilik “orta” düzeyde.
-
Yoroz Limanı: Kirlilik “düşük-orta” seviyede.
Araştırmada, Hopa Limanı’nda 1 gram deniz çamurunda 149,3 µg bakır, 94,7 µg kurşun, 159 µg çinko ve 23,2 µg arsenik tespit edildi. Bilim insanları bu değerlerin, uluslararası ekolojik güvenlik sınırlarının üzerinde olduğunu vurguladı.
Kirliliğin Kaynağı Sanayi ve Gemi Trafiği
Araştırma ekibi, Hopa’daki yüksek metal birikiminin sanayi faaliyetleri, yoğun gemi trafiği, Çoruh Nehri taşınımları ve maden yataklarının etkisiyle oluştuğunu belirledi. Fındıklı’da ise kirliliğin kaynağı olarak tarımsal atıklar, yerleşim alanları ve liman faaliyetleri gösterildi. Yoroz Limanı’nda kirlilik düzeyleri nispeten düşük olsa da, bakır ve çinko oranları doğal sınırın üzerinde bulundu.
Araştırma sonuçları, “Regional Studies in Marine Science” dergisinde yayımlandı ve çevresel sürdürülebilirlik açısından önemli bir uyarı niteliği taşıyor.
Balıkçılık ve Gıda Güvenliği Tehlikede
Prof. Dr. Kadir Seyhan, Karadeniz’in doğu kıyılarında yapılan bu çalışmanın, bölgesel ekosistemin geleceği açısından büyük önem taşıdığını söyledi. Seyhan, “Bu üç liman, Doğu Karadeniz’de avlanan hamsilerin yaklaşık yüzde 40’ının karaya çıkarıldığı noktalar. Liman çevresindeki ağır metal birikimi, sadece ekosistemi değil, bölge ekonomisini ve gıda güvenliğini de tehdit ediyor.” dedi.
Bilim insanları, özellikle bakır, kurşun ve arsenik seviyelerinin, deniz canlıları için tolere edilebilir sınırların üzerinde olduğunu tespit etti. Bu durumun uzun vadede balık popülasyonlarını azaltabileceği ve insan sağlığını etkileyebileceği uyarısı yapıldı.
İklim Değişikliğinin Etkisi Artıyor
Prof. Seyhan, iklim değişikliğinin de bölgedeki kirliliği artıran önemli bir faktör olduğunu belirtti. Son yıllarda Doğu Karadeniz’de kısa sürede düşen aşırı yağışların taşkınlara yol açtığını ifade eden Seyhan, “Derelerin taşıdığı sediman miktarı arttı. Bu da limanların beklenenden daha hızlı dolmasına ve ağır metal birikiminin yoğunlaşmasına neden oluyor.” açıklamasında bulundu.
Ayrıca, taşkınların liman altyapısına zarar verdiği ve bölgenin mavi büyüme potansiyelini olumsuz etkilediği bildirildi.
Sürekli İzleme ve Önlem Çağrısı
Araştırma sonuçları, Hopa Limanı’nın dikkatle izlenmesi gerektiğini ortaya koydu. Seyhan, “Bu bulgular, hem deniz ekosistemini korumak hem de bölgenin sosyoekonomik istikrarını sürdürmek için sürekli izleme ve etkili kirlilik kontrol önlemlerinin acilen uygulanması gerektiğini gösteriyor.” dedi.
Uzmanlar, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nin etkin biçimde uygulanması, deniz atıklarının limanlarda kontrol altına alınması ve çevresel denetimlerin artırılması gerektiğini vurguladı.
Atık Alım Tesislerinin Önemi
Prof. Seyhan, deniz kirliliğinin önlenmesi için “Kirletme, temiz tut” ilkesinin benimsenmesi gerektiğini belirtti. Türkiye’de 200’ün üzerinde limanda atık alım tesisi bulunduğunu ancak bir kısmının kapasite açısından yetersiz olduğunu ifade etti.
Seyhan, “Atık tesisleri bulunmayan limanlarda bu uygulamaların hızla hayata geçirilmesi artık bir gereklilik. Mevcut tesislerde ise modernizasyon ve kapasite artışı şart.” sözleriyle uyarısını yineledi.
Sonuç
Avrupa Birliği destekli DOORS Projesi kapsamında yapılan araştırma, Karadeniz’in doğu kıyılarındaki limanlarda ağır metal kirliliğinin ciddi bir çevresel tehdit haline geldiğini ortaya koydu.
Bilim insanları, özellikle Hopa Limanı çevresinde ekolojik riskin yüksek olduğunu ve bölgedeki kirliliğin hem deniz yaşamı hem de insan sağlığı üzerinde uzun vadeli etkiler oluşturabileceğini belirtiyor.
Uzmanlar, sürdürülebilir deniz politikaları, düzenli çevre izleme sistemleri ve etkin atık yönetimi uygulamalarıyla Karadeniz’in korunması gerektiği konusunda hemfikir.
